Communiceren is een dagelijkse activiteit, waar we bijna de hele dag mee bezig zijn. De ene keer communiceer je met je partner een andere keer met collega’s op het werk, maar ook met je buren, met vrienden, in de supermarkt, met je hond of kat of met jezelf. In het proces van communiceren gebruiken we woorden, gebaren, intonatie, gezichtsuitdrukkingen, kortom we communiceren met ons hele lichaam.

Maar wist je dat het grootste deel van onze communicatie een onbewust proces is. Dat woorden, gebaren en gezichtsuitdrukkingen als vanzelf ontstaan. Natuurlijk gebruik je ook woorden waar je heel bewust over nagedacht hebt, maar over het algemeen is dat maar een klein deel van je totale communicatie.

In het dagelijkse leven kom ik regelmatig voorbeelden tegen, waarbij matige of ronduit slechte communicatie uitmondt in het maken van (achteraf gezien) verkeerde keuzes, conflicten en ruzies. Een actueel voorbeeld is de communicatie tussen enerzijds overheid en politici en anderzijds de burgers die met problemen kampen. Of het nu gaat over toeslagen, aardbevingsschade, overstromingen of het stikstofbeleid er wordt onvoldoende geluisterd naar wat de andere partij zegt. Maar dit gebeurt ook op kleinere schaal zoals op het werk of in relaties. Met dit blog wil ik een bijdrage leveren aan beter communiceren, want ik weet dat het veel prettiger is als mensen meer naar elkaar luisteren en beter kunnen vertellen wat ze te zeggen hebben.

Bewust en onbewust

Volg je een NLP opleiding, dan leer je om bewust te worden van jouw manier van communiceren en hoe je kunt horen en zien hoe anderen communiceren. Hoe meer je weet over de manieren van communiceren, hoe beter je je eigen communicatie kunt afstemmen op die van de ander, zodat de ander jou ook beter gaat begrijpen.

In die NLP opleiding leer je dan ook dat we in ons denken een onderscheid maken tussen onbewust denken, wat ik liever automatisch denken wil noemen en bewust denken. Het automatische denken, waar we ons (meestal) niet bewust van zijn maakt gebruik van eerder vastgelegde patronen. Deze patronen in het denken liggen aan de basis voor de manier waarop we communiceren en hoe we fysiek reageren, dus ons gedrag en daarmee ook de gebaren, lichaamshouding, gezichtsuitdrukkingen en intonatie.
Het bewuste denken is in staat om die vaste patronen deels te omzeilen en om een andere reactie te kiezen, waardoor de manier van communiceren en ook het gedrag op een andere manier gaat. De processen, waar het automatische denken gebruik van maakt, kosten ons nauwelijks energie. Daarentegen kosten de processen voor het bewuste denken ons wel veel energie. Gemiddeld hebben mensen dan ook de neiging om de manieren voor communicatie en gedrag over te laten aan het automatische denken. Gewoon omdat het gemakkelijker is.

Voorbeelden van onbewust denken en gedrag zijn: een broek of jas aantrekken. Met welk been of arm begin je? Voor de meeste mensen geldt dat ze even de handeling moeten doen om het zeker te weten. Ook fietsen en autorijden komen voor een belangrijk deel voort uit onbewust gedrag. Ik heb soms wel eens dat ik denk “oh, ik ben al hier”, blijkbaar had ik toen een stuk van de weg gemist.

Het mooie van het bewuste denken is, dat je daarmee nieuwe patronen kunt creëren, die na oefening en herhalingen kunnen worden overgenomen door het automatische denken. Dit creëren van nieuwe patronen in het denken met het doel om communicatie en gedrag te verbeteren heet Neuro Linguïstisch Programmeren (NLP).

Je focus sturen – uptime en downtime

Beter communiceren begint met het sturen van je focus, je aandacht. Een bewuste actie, waaraan je in het begin even moet wennen. Maar als je het een paar keer gedaan hebt, zul je merken dat het je veel oplevert.
Gemiddeld genomen zijn mensen vooral bezig met hun eigen denken. Op de momenten dat je iets wilt begrijpen, of over iets nadenkt dan is je aandacht zogezegd naar binnen gericht (je bent gefocust op je eigen denken). In NLP gebruiken we daarvoor de term ‘downtime’. Je bent in downtime als de aandacht is gericht op je eigen denken. Het tegenovergestelde, je aandacht naar buiten richten, noemen we uptime. Als je in uptime bent, zie je en hoor je precies wat er om je heen gebeurt, maar kan je er niet over nadenken. In downtime kan je heel goed over dingen nadenken, maar zie je en hoor je nauwelijks iets van wat er om je heen gebeurt.

Door snel te schakelen tussen uptime en downtime kunnen we natuurlijk en observeren en luisteren en denken, maar in het denkproces gebeuren deze activiteiten wel steeds na elkaar. We kunnen bewust ons maar op één ding tegelijk focussen. Denk maar eens aan een moment dat je naar een film kijkt of een boek leest en je helemaal in het verhaal zit. Als iemand op dat moment iets tegen je zegt hoor je wel iets, maar niet precies wat er gezegd wordt. Je aandacht gaat naar de andere persoon en je vraagt wat die zegt en op dat moment mis je een stukje van de film en hoor je niet wat er in de film gebeurt.

Als je tijdens een gesprek nadenkt over iets, misschien wel diep nadenkt, dan zal je op dat moment weinig meekrijgen van wat de ander dan zegt en doet. Je mist informatie. Ben je in uptime dan ben je in staat om veel informatie (en heel precies) op te vangen.
Omdat mensen de neiging hebben alles te willen begrijpen gaan ze heel vaak in downtime. Herhaling creëert patronen en dat betekent dat ‘in downtime gaan’ een proces is geworden van het automatische denken. Het gebeurt gewoon, we zijn ons er niet of nauwelijks bewust van. In uptime zijn, zijn we niet zo gewend, dat kost dan ook energie. De kunst van goed communiceren is dan ook een goede balans creëren tussen informatie opvangen (in uptime zijn) en het erover nadenken (in downtime zijn).

Observeren en luisteren

Het doel van beter communiceren is om ervoor te zorgen dat jouw boodschap in het denken van je gesprekspartner terecht komt. Om dat voor elkaar te krijgen moet je eerst weten hoe het (onbewuste) denken van de ander werkt. Door te luisteren naar de woorden die de ander gebruikt en door te kijken naar de (onbewuste) gebaren en lichaamshouding van de ander, krijg je informatie over dat automatische denkproces. Om dit voor elkaar te krijgen moet je goed kunnen luisteren en observeren en dat houdt in dat je in uptime moet zijn. Misschien vraag je je nu af hoe je dat dan kunt zien of horen. Daar kom ik in latere blogs op terug. We gaan stap voor stap.

Regelmatig krijg ik bij dit onderwerp de vraag “maar is dit dan niet manipuleren”. Dan is mijn antwoord steevast “Ja, dit is het sturen van iemands denken en als we daarmee iets negatiefs voor de ander willen bereiken, dan noemen we dat inderdaad manipuleren. Trouwens, mensen hebben de neiging om elkaar steeds te sturen. Bijvoorbeeld door hun mening op te dringen, of te vertellen wat de ander allemaal fout doet, of wat de ander beter zou moeten doen. Over het algemeen worden anderen daar niets beter van. Je zou dit dus manipuleren kunnen noemen.
Als NLP-ers sturen we gesprekken om er samen beter van te worden. Natuurlijk blijft manipuleren een mogelijkheid, daarom vind ik dat iedereen NLP zou moeten leren, om zichzelf beter te kunnen beschermen tegen (bewuste en onbewuste) manipulatie.

Uptime oefenen

Wil je leren om beter te observeren en beter te luisteren dan is het nuttig om uptime te gaan oefenen. Het gemakkelijkste is om, als je een keer alleen in de auto zit, om dan hardop alles te benoemen wat je ziet. De verkeersborden, nummerplaten, automerken, reclame op vrachtwagens, wat je naast weg ziet enz. Denk eraan om dit hardop te doen, dan weet je zeker dat je aandacht naar buiten is gericht. Voor medepassagiers wordt dit vervelend, oefen dit daarom als je alleen bent.
Als je dit oefent zal je merken dat je opeens veel meer ziet dan dat je normaal ziet als je autorijdt. Autorijden doen we namelijk voor een heel groot deel onbewust, gestuurd door het automatische denken.

Heb je in uptime zijn een aantal keer geoefend, ga dan in uptime terwijl je met iemand in gesprek bent. Kijk naar het gezicht van de ander, kijk naar de gebaren en luister naar wat de ander zegt. Laat je niet verleiden om daar direct over na te denken, wacht daarmee tot de ander is uitgepraat.

De volgende stap

In het volgende blog het vervolg om te leren om beter te communiceren. Oefen eerst met uptime.
De volgende keer gaat het over rapport maken, wat ook wel spiegelen wordt genoemd, maar ik ga dan ook uitleggen waarom rapport maken veel subtieler, en daarmee ook effectiever, is dan spiegelen. En ik ga het hebben over ‘vragen stellen’.